Premio literario para migrantes en Taiwán abre espacio para diferentes narrativas

fourth literature award

Ceremonia de la cuarta edición del Premio de Literatura para Migrantes. Crédito de la fotografía: Wei-Hsiang Wang.

En Taiwán, la población de trabajadores extranjeros e inmigrantes ha estado incrementando en los últimos años y constituye una parte significativa de la sociedad taiwanesa. La población total es de aproximadamente 23 millones; la población aborigen constituye casi el 2,3% del total y, existen también cerca de 720 000 trabajadores extranjeros que prestan sus servicios en el sector industrial y de servicios en el país. La mayoría de estos colabores vienen de países del sureste asiático, principalmente Indonesia, Vietnam, Filipinas y Tailandia. Durante los últimos 20 años, la cantidad de cónyuges provenientes del sureste asiático y sus descendientes que se establecen en el país incrementó a casi 200 000.

Desde el 2014, el Premio de Literatura para Migrantes ha motivado a esos grupos de extranjeros a que se expresen en su lengua materna, un esfuerzo que permitió también a la población taiwanesa aprender más sobre esas culturas e historias.

El premio de literatura fue creado por Cheng Chang, fundador y exeditor de 4-Way Voice, revista impresa y digital que publica noticias en vietnamita, tailandés, indonesio, tagalog, birmano y camboyano.

first literature award

Ganadores de la primera edición del Premio de Literatura para Migrantes. Créditos: Premio de Literatura para Migrantes.

Cheng Chang explicó la motivación que lo llevó a crear el premio:

自我參與《四方報》創報至今,《四方報》做為非華語系移民工資訊交流與紓解鄉愁的平台,不僅是一份服務移民工的母語刊物,更以「友人」身份,傾聽他/她們的聲音,擔起台/外文化溝通的橋樑。自出刊以來,《四方報》即收到大量來自全台各地移民工的投書,平均以每月五、六百封的數量,如雪片般累積。
源鑒於此,我們開始考量移民工自身其實擁有創作的多樣性與豐沛能量,因此希望成立一個更具延展性的文學獎項,讓他們得以藉由書寫,替自己留下歷史,透過文字創作表達兩個故鄉(外籍配偶)、雙重血緣(新住民二代)、與異地漂流(外籍移工)的文學風貌。

Desde que fundé 4-Way Voice, se ha convertido en una plataforma para que los trabajadores migrantes, que no hablan chino, intercambien información y expresen su anhelo de ir a sus países natales. No solo sirve como una fuente informativa en sus propias lenguas maternas sino que también es un amigo que escucha sus voces y un puente que conecta a los taiwaneses con gente de otros países. Desde que iniciamos, 4-Way Voice ha recibido muchas cartas de trabajadores emigrantes provenientes de todas partes del territorio –en promedio casi 5000 cartas por mes. Estas se acumulan como el polvo.

Por lo tanto, tomando en consideración la diversidad y la energía en su creatividad, planeamos organizar un premio de literatura duradero a fin de que puedan crear sus propias historias a través de la escritura. Ellos pueden desarrollar nuevas tradiciones literarias de historias sobre dos países natales (para los cónyuges de origen extranjero), sobre los hijos con padres de diferentes nacionalidades (para la segunda generación), y sobre quienes viven fuera (para los trabajadores migrantes).

En la actualidad, este premio recibe artículos escritos en tailandés, indonesio, vietnamita y tagalog. Puesto que la mayoría de los escritores se encuentran alejados de sus países natales, muchas historias tratan sobre el anhelo que sienten por sus familias y nación, y la tristeza que experimentan cuando se enteran de la muerte de un ser amado.

Nàng Thơ de Vietnam escribió una carta para sus padres:

Ba ơi! Tiếng chuông đồng hồ đã điểm mười hai giờ đêm Đài Loan rồi, không biết nơi quê nhà ba đã ngủ ngon chưa? Hay ba vẫn còn đang phải chống chọi những vết thương mà bấy lâu nay nó vẫn hành hạ ba hay…hay ba còn đang lo lắng cho con gái yêu của ba đang phải tha hương cầu thực nơi đất khách xứ người. Ba biết không nơi phương trời xa lạ này, khi mọi người đã nồng say giấc mộng thì con gái ba lại ngồi gom những suy tư, nỗi nhớ, niềm thương, công việc thường vào DÒNG NHẬT KÝ TRONG ĐÊM. Ba ơi con còn nhớ lắm, nhớ chiều đông năm ấy vì hoàn cảnh gia đình,tương lai con trẻ nên con đành phải dứt tình mẫu tử, nghĩa phu thê để đến miền đất hứa Đài Loan này. […]
Nào ngờ đâu con mới đến Đài Loan mới chỉ tròn tám tháng, chữ hiếu chưa tròn thì nghe tin mẹ mất, gia đình thương con sợ con gục ngã nơi đất khách xứ người không người thân chăm sóc nên gia đình đã giấu không cho con biết rồi con nghe tin qua chị bạn. Ba ơi, lúc đó con như nghe tiếng sét đánh ngang tai trời đất quay cuồng sụp đổ dưới chân con, con choáng váng khụy ngã gọi mẹ…mẹ… mẹ sao mẹ nỡ bỏ con mẹ đi…sao mẹ không cho con biết, giờ con tìm mẹ ở đâu cho được? Mẹ…mẹ ơi! Ngày con đi có mẹ đưa mẹ tiễn, ngày con về chẳng có mẹ đón con…

¡Papá! El reloj acaba de repicar, marcando así la medianoche en Taiwán. ¿Estás profundamente dormido? ¿Luchas con tus viejas heridas?… ¿Te preocupa que tu amada hija trabaje en una tierra alejada de su gente? Papá, sabes que cuando las personas duermen en esta tierra lejana y extranjera, tu hija se sienta a escribir todos sus pensamientos, memorias y la vida cotidiana en un diario en la noche. Oh padre, echo de menos todo. Echo de menos aquellas tardes. Debido a las dificultades de nuestra familia y mi juventud, tuve que llegar a la tierra prometida conocida como Taiwán. […]
¿Qué iba yo a saber que a tan solo ocho meses de mi llegada a este país mamá moriría? Te preocupaba que me sorprendiera y me enfermara en una tierra extranjera sin contar con el apoyo de mis seres queridos, por lo que nuestra familia decidió ocultarme la noticia hasta que me enteré por medio de un amigo. Papá, estaba tan conmocionada como si me hubiese caído un rayo encima. Me sentí mareada, como si la tierra colapsara debajo de mis pies. Lloré, mamá… mamá… Cómo pudiste dejar a tu hija… ¿Por qué no me dijiste? ¿Dónde puedo buscarte? Mamá… ¡querida madre! Te despediste de mí cuando me marché, pero cuando regrese a casa, no estarás allí para recibirme.

Algunas son historias tristes sobre sus vidas en Taiwán. En 2013, varios indonesios que pertenecían una tripulación asesinaron al capitán taiwanés del barco. Pese a que el juez a cargo del caso pudo ver que el capitán era abusivo con la tripulación, las personas que le asesinaron recibieron una condena de 14 a 28 años en prisión. Tania Roos de Indonesia escribió un relato ficticio sobre la tripulación:

Awalnya mereka hanya ingin memberi pelajaran agar Kapten merasa kapok dan babak belur saja. Ketika Kapten lengah, sebuah pukulan besi tumpul dari tangan Sardi melayang menghantam tengkuknya. Kapten terkapar. Mengetahui lawannya tak berkutik, Wasto dan kawan-kawannya terduduk lemas. Mereka puas karena telah membuat Kapten pingsan.
Sejurus kemudian, Sardi iseng mendekati Kapten yang tertelentang berlumuran darah. Dengan teriakan keras, Sardi mundur dua langkah. Lemas dan terduduk. Ia tak mampu berkata apa-apa. Hanya menunjukkan kepada kawan-kawannya jika Kapten tidak bernapas lagi.
Mengetahui hal tersebut, para ABK mulai panik. Ada yang memeriksa nadi Kapten. Ada pula yang mendekatkan telinga ke dada untuk mendengar napasnya. Ada yang menduga Kapten sedang pingsan. Ada pula yang menangis karena ketakutan. Mendengar kepanikan itu, dua orang dari ruang kemudi turut ke luar dan terbelalak mengetahui kejadian yang sebenarnya.
Kapten benar-benar meninggal. Juru mudi melaporkan kejadian ini kepada pos keamanan terdekat. “Kami dijemput polisi air dan akhirnya harus menjalani sidang-sidang yang melelahkan, hingga vonis dijatuhkan. Itu kejadian yang sebenarnya, Bu, kami sangat emosi. Kami sudah di ujung kesabaran.” Ungkap Wasto lirih. Matanya berkaca-kaca.

Al principio, solo querían decirle al capitán que estaba equivocado y darle una lección. Sin embargo, cuando no estaba mirando, una vara de hierro, que sujetaba Sardi, golpeó accidentalmente la parte posterior de su cabeza. Él cayó al suelo. Al notar que su oponente permanecía inmóvil, Wasto y sus compañeros se desplomaron. Se sintieron satisfechos con dejarle inconsciente.
Poco tiempo después, Sardi se acercó al cuerpo del capitán que estaba cubierto de sangre. Dando alaridos, Sardi retrocedió dos pasos. Trastabilló y se desplomó. No pudo articular ninguna palabra. A sus compañeros, señaló en dirección donde el capitán yacía sin vida.

Al percatarse de todo, la tripulación entró en pánico. Alguien revisó el pulso del capitán. Otro intentaba escuchar su respiración. Otro pensó que solo estaba inconsciente. Otro lloraba de miedo. Al escuchar el frenesí, dos hombres salieron del puente de mando. Sus ojos se abrieron tras entender lo que había sucedido. El capitán estaba muerto. El navegante informó a la estación de policía marítima más cercana.
La Policía marítima nos trasladó, después prosiguieron muchos juicios agotadores y finalmente se anunció la condena. Esto es lo que realmente sucedió, señora. ‘Estábamos enfadados, habíamos llegado al límite de nuestra paciencia’, Wasto dijo suavemente, con lágrimas en los ojos.

first book

El libro ‘Fluye’ reúne artículos elegidos en el primer y segundo premio literario para migrantse. Foto. Premio de Literatura para Migrantes.

Por otra parte, algunos de los relatos están llenos de esperanza para el futuro. อนันต์ศรีลาวุธ es de Tailandia, y habla sobre su amor por la música y de hacer amigos:

รายได้ของผมดีพอที่จะคิดหวังอะไรก็ไม่น่าจะเกินฝันในตอนนี้ ลูกทั้งสองได้เรียนในระดับวิทยาลัยซึ่งสมัยผมไม่กล้าแม้นแต่จะฝัน แต่เพราะผมได้พบ “ขุมทองแห่งมิตรภาพ”เช่นตอนนี้ แม้แต่ผมเองที่ไม่คาดคิดก็ยังได้เรียนระดับปริญญาตรีได้อย่างไม่น่าเชื่อ อีกทั้งผมมีเงินพอให้ซื้อกีต้าร์ไฟฟ้า อย่างที่ผมใฝ่ฝันมาตลอดและผมก็ได้มาเล่นมันสมใจ ผมนำมันไปเล่นเพื่อบริการสังคมฟรี ตามที่ต่างๆ รวมทั้งในเรือนจำทั่วไต้หวัน โดยการนำขอ

Ahora tengo un sueldo para brindarle a mi familia una mejor vida y mandar a mis dos hijos a la universidad. Incluso tengo la oportunidad de obtener un título universitario. Tengo dinero para comprar una guitarra eléctrica. Me gusta tocarla. La traje para tocar como servicio social en varios lugares, como las prisiones en todo el territorio de Taiwán.

Lê Hoàng Hiệp es un estudiante de posgrado de Vietnam, que escribió una historia sobre una vietnamita que contrajo matrimonio con un taiwanés:

Chiều nay, sau khi tan buổi trực ở sở di dân, Dung chạy xe qua trường đón con. Hai mẹ con đi chợ mua ít đồ dùng cho bữa tối rồi về nhà. Con đường chiều nay thật vắng vẻ. Hai bên đường những cây nhãn mới hôm nào nặng trĩu những chùm quả, nay đã xanh mơn mởn những lá non. – Nay ở trường có gì vui không con?
A Hưng nãy giờ vẫn ngồi sau ôm lấy mẹ, nghe hỏi thì bi bô:
– Dạ vui, có mấy anh chị sinh viên đại học tới dạy lớp con làm diều. Có người biết con có mẹ là người Việt Nam nên mới hỏi con biết nói tiếng Việt không. Con nói không, nhưng mà biết hát tiếng Việt, rồi con hát cho mọi người nghe bài “Cháu yêu Bà” mẹ dạy con đó. Ai cũng khen con hát hay.
– Con của mẹ thật giỏi, để mẹ sẽ dạy con nói thêm nhiều tiếng Việt nha

Esta tarde, tras finalizar sus labores en la oficina de inmigración, Dung fue a recoger a su hijo a la escuela. La madre y su hijo fueron al mercado para comprar algunos alimentos para la cena, antes de regresar a casa. Las calles estaban desiertas. Esos árboles de ojo de dragón en la calle estaban llenos de frutos antes, y ahora tienen hojas verdes como si fueran nuevos.
-‘Hijo, ¿hubo algo interesante en la escuela?
Hung estaba sentado en la parte de atrás y abrazaba a su madre. Al escuchar la pregunta, comenzó a hablar.
-‘Sí. Algunos universitarios visitaron nuestra clase y nos enseñaron cómo hacer cometas. Después de que se enteraron que tengo una madre vietnamita, me preguntaron si podía hablar ese idioma. Les dije que no, pero podía cantar canciones vietnamitas. Luego, canté la canción que me enseñaste, ‘Amo a la abuela’. Todos me dijeron que canté muy bien’.
-‘Mi hijo es muy talentoso. Te voy a enseñar más vietnamita, después’.

Algunas historias tratan sobre incidentes trágicos que conmocionaron a todo el país. En 2014, se suscitó un apuñalamiento masivo en el metro de Taipéi por lo que Erin, de Indonesia, escribió una historia inspirada en el hecho.

Kulihat pemuda berbaju merah membabi buta mengayunkan pisau dan menusuki siapa saja yang ada dalam jangkauannya. Orang-orang yang terkena amukannya berjatuhan. Yang masih bisa berlari segera menyingkir sambil melemparkan apa saja pada pemuda itu. Aku dan Kakek bergerombol dengan beberapa lansia di ujung gerbong, yang sialnya buntu! Gawat sekali.
Entah berapa orang yang bergelimpangan berdarah-darah di lantai kereta metro itu. Aku gemetar hebat. Maut serasa mengintaiku. Kurundukan badan merendah di belakang kursi roda. Ah, sebuah usaha sembunyi yang sia-sia. Tapi sungguh aku takut sekali. Tak terbayangkan akan mengalami tragedi ketika jauh dari tanah air dan keluarga sendiri.

Vi a un muchacho que vestía ropa roja y blandía su cuchillo sin dirección alguna, e intentaba asesinar a cualquiera que estuviera cerca de él. Varias personas cayeron al suelo tras ser apuñaladas y otras intentaron escapar tan pronto como les fue posible. Le lanzaron cosas a ese sujeto. El abuelo [mi trabajo consiste en cuidar de él] y yo y otros ancianos estábamos al final de ese carro, pero ¡no teníamos a dónde escapar! ¡Estábamos condenados!
No supe cuántas personas yacían sobre su sangre en el metro. Estaba exaltado. Sentí que el Dios de la muerte me observaba. Encogí mi cuerpo detrás de una silla de ruedas. Oh. Intenté ocultarme, sin poder hacer nada. Pero estaba muy asustado. No esperaba experimentar semejante tragedia en un lugar tan alejado de mi familia y ciudad natal.

Nanik Riyati es de Indonesia y escribió una historia sobre el hiyab:

Suatu hari Siauce mendapatiku berhijab. Mimik wajahnya menunjukkan ketidaksukaannya dan menyuruhku untuk melepaskannya. Dia masuk ke kamar dan memanggilku sambil membuka youtube dan menjelaskan tentang adat upacara kematian orang Cina.
Dengan kesedihan dan kekecewan terpaksa ku lepas hijabku dan berpakaian seperti biasa, tetapi dalam hati, aku tetap berkeinginan untuk berhijab dan menjadi muslimah yang baik.
Aku mulai istikamah berdoa dan berusaha mencari informasi bagaimana caranya agar bisa berhijab menjalankan perintah Allah dan tetap bekerja dengan baik. Rasa iri dan sedih setiap kali melihat teman-teman bisa bebas berhijab selalu terbesit. Dalam hati hanya bisa berucap, “Ya Allah semoga suatu saat aku diperbolehkan berhijab”.[…]
Tiba-tiba aku teringat akan surat yang Ah-kong tulis buatku. Maka di sela-sela kesibukan mengerjakan tugas kuliah, kutulis sebuah surat dengan bahasa Inggris dengan vocabulary yang pas-pasan dan grammarnya yang tidak lengkap. Akan tetapi aku yakin Siauce memahami isi suratku.
Ku jelaskan kewajiban wanita muslimah untuk berhijab itu diperintahkan langsung oleh Allah dan keutamaan wanita yang berhijab dan taat beragama pasti akan lebih sabar dalam mengurus orang tua, lebih ikhlas dalam bekerja dan jujur.
Selesai kerja kuberikan surat yang sudah kupersiapkan dan aku masuk kamar untuk melaksanakan salat isya. Tiba-tiba pintu kamar terbuka, Siauce berlari memelukku dengan erat sambil menangis. Diciuminya rambutku sambil berkata:
“You can wear hijab. You can wear your dress. You can pray, you can study, you can do anything you like, but don’t leave us and please take care of Ah-kong, because he loves you and likes you. If this was your reason to go home please stay here and do as your Allah asked you to do. I allow you and I will explain to Ah-kong and my brother.”
“If you have something to talk, just tell me and we can communicate”.
Spontan aku bersujud dan menangis. Ku peluk erat tubuh Siauce, ku anggukkan kepala dan aku setuju untuk menambah kontrakku, di samping aku bisa melanjutkan kuliahku dan melunasi hutang-hutangku. Terima kasih ya Allah, ternyata benar, kalau kita berdoa dengan istiqamah, berusaha tanpa henti Allah pasti akan mengabulkan doa kita.

Un día, la hija de mi jefe me vio usando hiyab. No le gustó, y me dijo que me lo quitara. Me solicitó que fuera a su habitación y me hizo ver un video en YouTube. Me explicó las costumbres fúnebres chinas [y cómo un hiyab podría parecer algo que se usa en el funeral]. Me sentí muy triste y deprimida porque me pidieron que me lo quitara. Visto lo que vestía, pero en mi mente, quiero usar mi hiyab y ser una buena musulmana.
Comencé a rezar y busqué una manera de obedecer a Alá y continúe haciendo mi trabajo. Sentía envidia y tristeza al ver que mis amigas usaban libremente el hiyab. Lo único que podía decirme era, ‘Alá, espero que algún día me permitan usarlo’. […]

De repente, recordé la carta que mi abuelo me escribió. Cuando estaba ocupada haciendo las tareas asignadas de la escuela, le escribí a la hija de mi jefe en lenguaje simple. Creo que ella puede entender lo que escribí en las cartas. Le expliqué el deber de los musulmanes. Vestir el hiyab es una orden de Alá, y el principio más importante para las mujeres es obedecer la religión, algo que me hará más paciente para cuidar de su abuelo, más amable y más decente.
Tras finalizar mis labores, le entregué la carta que preparé, y luego regresé a mi habitación y recé. La puerta se abrió de repente y ella entró corriendo y me sujetó. Besó mi cabello y dijo: «Puedes usar el hiyab. Puedes usar tu vestido. Puedes rezar, puedes estudiar, puedes hacer todo lo que quieras, pero no nos dejes y por favor cuida de Ah-kong porque él te ama y le agradas.
Si esta era la razón para regresar a tu casa, por favor quédate aquí y haz lo que tu Alá te pide que hagas. Yo te doy permiso y le explicaré a Ah-kong y a mi hermano».
Lloré de felicidad arrodillada. La sujeté firmemente y acepté extender mi contrato. Además de continuar mi educación en la universidad, puedo pagar mi deuda. Gracias Alá. Esto es verdad. Si rezamos con nuestro corazón y continuamos trabajando, Alá nos responderá.

Y por último, las hermosas palabras de Filipina Wala resumen perfectamente el espíritu del premio de literatura:

Gusto kong maging hinog sa karanasan sa buhay dito upang maibahagi ko rin ang aking kaalaman sa aking mga kababayan sa Pilipinas. Babalikan ko rin ang pagsusulat. At sa pagkakataong ito, sarili ko namang kwento ang isusulat ko. Ang mga karanasan ko ay pinagyaman na ng iba’t ibang kulturang natutunan ko.
Ang puso ko ay pinagtibay na ng hangaring matupad ang aking mga pangarap at mabigyan ng magandang buhay ang aking pamilya. Kung hindi ako umalis ng aking bansa, hindi ko matutuklasan na dito sa Taiwan, marami rin akong kapatid na Pilipino na dito na nakahanap ng pag-ibig at bumuo ng sariling pamilya. Na pwede pala na magkaibigan ang dalawang lahi magkaiba man ang kanilang kulturang kinagisnan.
Malayo pa ang biyaheng tatahakin ko rito ngunit kampante na ang puso ko sa pangalawang tahanang nahanap ko sa bansang ito. Lahat ng pangarap ko ay matutupad kahit paunti-unti at mabagal lang. Wala naman ng mas sasarap pa sa katas ng iyong pinaghirapan matagal man ang kailangang hintayin.
Hindi man ako nakakuha ng propesyonal na trabaho rito, naging saludo naman ako sa lahat ng mga ordinaryong manggagawa dito sa Taiwan. Hindi biro ang aming trabaho. Balewala ang talino kung hindi ito sasamahan ng tiyaga at pasensya.
At sa tuwing nalulungkot ako, iniisip ko na bawat araw na lumilipas ay isang araw na palapit nang palapit sa oras na makikita ko nang muli ang ngiti ng aking ina at mahahagkan ang aking pamilya.
“Lolo, nakarating na ako sa dulo ng bukid. Hindi ko ito nilakad kagaya ng pinag-usapan natin. Natuklasan ko kasi na kaya ko pa lang lumipad. Salamat sa’yo na unang nagturo sa akin na kaya kong gawin ang lahat ng kaya kong isipin. Natuklasan ko rin na sa dulo ng bukid ay may panibagong mundo pang naghihintay. Na sa bawat katapusan ay may panibagong simula.”

Quiero experimentar plenamente la vida aquí para poder compartir este conocimiento con mis compatriotas filipinos que están en Filipinas. Continuaré mi escritura. Pero esta vez, escribiré mi propia historia, un relato de vida que se ha enriquecido por diferentes culturas. Para hacer realidad mi sueño y brindarle un futuro brillante a mi familia, mi corazón ha sido fuerte. Si no me hubiese marchado de mi país, nunca habría descubierto que aquí en Taiwán, también tengo compatriotas filipinos que encontraron el amor y crearon sus propias familias. Que es posible para las personas establecer amistades con gente que pertenece a una raza y cultura diferente.
Aún tengo un largo camino por recorrer aquí, pero mi corazón está a gusto en este segundo hogar que encontré en este país. Paso a paso, todos mis sueños se harán realidad. No hay nada mejor que ver el fruto de tu duro trabajo, aunque signifique tener que esperar mucho tiempo.
Aunque no pueda obtener un trabajo de oficina aquí, quiero saludar a todos los trabajadores ordinarios en Taiwán. Nuestra labor no es fácil. Sin perseverancia y resistencia, no podemos lograrlo sin importar cuán inteligentes seamos.
Cada vez que siento tristeza, solo pienso que cada día que pasa se acerca el momento en que finalmente podré ver la sonrisa de mi madre y abrazar a mi familia.
‘Abuelo, llegué al final del campo. No caminé como acordamos porque descubrí que puedo volar. Gracias por ser el primero en enseñarme que puedo realizar cualquier cosa que desee. También aprendí que existe una nueva vida al final del campo. El final significa un nuevo comienzo.

Reconocimientos: agradecimientos especiales al equipo de Global Voices del sureste asiático, Mong Palatino, Juke Carolina y Don Lê, por contribuir en la revisión de la traducción.

Inicia la conversación

Autores, por favor Conectarse »

Guías

  • Por favor, trata a los demás con respeto. No se aprobarán los comentarios que contengan ofensas, groserías y ataque personales.