Libros de texto macedonios en el escritorio de un estudiante. Foto de Meta.mk (CC-BY).

Esta historia apareció originalmente en Meta.mk News Agency, proyecto de Metamorphosis Foundation. Publicamos una versión editada en virtud de un acuerdo de contenidos compartidos.

El 16 de diciembre, el Ministerio de Educación y Ciencia de la República de Macedonia del Norte anunció que modificará un libro de texto de enseñanza secundaria después de que se produjera una avalancha de críticas en internet.

Esto es lo que dice el libro de texto, que se utiliza en los colegios macedonios desde 2002:

Причините за различното учество на жените во криминалитетот се објаснуваат со општествената положба на жената. Ако жената е затворена во домот и нема никакви јавни улоги, таа нема можност да прави кривични дела. Жената на тој начин е заштитена од многу комуникации, одговорности, ангажмани, натпревари, конфликти и е упатена да се грижи за семејството, а со тоа помалку е изложена на влијанието на објективните криминогени фактори. Во услови на поголема општествена активност можно е да дојде до поголема криминална активност особено кај некои видови кривични дела.

Las razones del distinto índice de participación de las mujeres en actividades delictivas se explican por la situación social de la mujer. Si la mujer se dedica al hogar y no ejerce actividades públicas, no tendrá oportunidades de cometer delitos. De esta forma, la mujer queda protegida de muchas comunicaciones, responsabilidades, pugnas y conflictos, y se le dirige al cuidado de la familia. Esto la ayudará a estar menos expuesta a factores delictivos. Es posible que las situaciones de una mayor actividad de las mujeres en la sociedad resulten en un aumento de la actividad criminal, sobre todo en lo que respecta a algunos actos delictivos.

Extracto del controvertido texto de sociología. Imagen ampliamente difundida en redes sociales.

En la misma página, el texto continúa:

Жените во помал обем ги извршуваат и следниве кривични дела: прељуба, недозволен абортус, уцени, кражби, кривоклетство.

En un menor grado, las mujeres comenten los siguientes delitos: adulterio, aborto ilegal, chantaje, robo y perjurio.

En realidad, el adulterio no es delito en Macedonia del Norte.

El Ministerio de Educación dice que el libro, escrito por los profesores universitarios Nelko Stojanoski, Milena Gjuroska y Zoran Matevski, se revisará y reimprimirá para el año escolar 2020-2021.

Los funcionarios del Ministerio de Educación añadieron que desde 2017 se revisan y actualizan los contenido de los libros de texto con ayuda de profesores y estudiantes, y que este libro en concreto no había recibido ninguna reseña. Un comunicado oficial dice:

Во таа насока, уште во 2017 година Министерството, односно Педагошката служба спроведе анкета помеѓу наставниците во основните и средните училишта со цел да достават сугестии, да укажат на забелешки од сите можни аспекти во врска со содржината на учебниците кои се одобрени и се применуваат во наставата, заради пристапување кон нивна корекција и ажурирање. За учебниците за кои добивме забелешки беше спроведен процес на корекција и повторно печатење во 2018 година, но меѓу нив не беше и учебникот кој денес е предмет на повеќе медиумски текстови, односно за истиот не беа доставени забелешки.

A este respecto, el ministerio, es decir, el Servicio Pedagógico, llevó a cabo en 2017 un sondeo entre los profesores de educación primaria y secundaria, en el que pidió sugerencias, críticas de todos los aspectos posibles de los contenidos de los libros de texto aprobados y utilizados en la enseñanza con la intención de actualizarlos. El proceso de corregir y reimprimir los libros de texto comenzó en 2018. No obstante, el libro que ahora ha generado la controversia en los medios no fue incluido en ese proceso de revisión porque no se remitieron comentarios sobre su contenido en las consultas previas.

La nota añade que el Ministerio de Educación ha pedido a la Oficina de Desarrollo de la Educación, institución encargada de la creación de temarios docentes, que examine el contenido de todos los libros de texto. La evaluación de la Oficina de Desarrollo de la Educación servirá como base para una próxima reforma curricular.

Irena Cvetkovic, Coalition Margins. Foto de Andrej Lembanov, utilizada con su autorización.

Irena Cvetkovik, directora ejecutiva de la organización de derechos humanos Coalition Margins, dijo a Meta.mk que tras el lenguaje de «verdad científica», en el sistema educativo macedonio se esconden estereotipos y actitudes discriminatorias.

Фактот дека жените по статистика извршуваат помал број на кривични дела споредено со мажите не може да се објаснува, а уште помалку да се одобрува, со одржување на родовата нееднаквост и притискање жените да останат во приватната сфера на домот и семејството, оставајќи ја јавната сфера на мажите. Точно е дека жените се помалку подложни на криминално онесување, но тоа треба да биде претставено како пример, како добар пример и токму заради тоа да се инсистира жените што повеќе да ја окупираат јавната сфера носејќи поинакви вредности како чесност, посветеност.

El hecho estadístico de que las mujeres cometan menos delitos que los hombres no se debe explicar, o lo que es peor, demostrar, con la promoción de la desigualdad de género ni obligando a las mujeres a quedarse en la esfera privada del hogar y la familia, y dejar la esfera pública solo a los hombres. Es cierto que las mujeres tienen una menor tendencia al comportamiento delictivo, pero esto debe presentarse como un ejemplo positivo a la hora de insistir en que las mujeres participen más en la esfera pública, ya que aportan valores como la honestidad y la dedicación.

Cvetkovik, que tiene un doctorado en estudios de género, ha pedido a las autoridades y a la comunidad académica que hagan una revisión completa de todos los libros de texto y material educativo como primer paso hacia una reforma exhaustiva del sistema educativo macedonio. También señaló que Coalition Margins lleva desde 2011 insistiendo en esta reforma.

En 2012, la universidad de San Cirilo y San Metodio rechazó su candidatura a profesora auxiliar de la facultad de Filosofía. Algunos profesores de pedagogía de la misma universidad la habían demandado previamente por difamación por una columna de opinión que Cvetkovik escribió en un periódico, en la que denunciaba que uno de sus libros de texto promovía la homofobia. Aunque la sentencia del tribunal exoneró a Cvetkovik, se sospecha que los profesores en cuestión presionaron a la universidad para que rechazara su solicitud.

Dijana Stojanovic Djordjevic. Foto de la fundación Kvinna till Kvinna, utilizada con su autorización.

Dijana Stojanovik Gjorgjevik, doctora en Ciencias Políticas especializada en género que trabaja como directora de programas en la fundación Kvinna till Kvinna, declaró a Meta.mk que la cantidad de información discriminatoria, estereotípica e inapropiada en los libros de texto de primaria y secundaria es «aterradora».

Por ejemplo, la reproducción sin críticas de algunos cuentos tradicionales, como «La esposa holgazana«, así como de viejas canciones y proverbios que promueven valores patriarcales sin situarlos en un contexto adecuado a la sociedad contemporánea. Stojanovic concluye:

Само детално прегледување на сите содржини со родови очила и низ родова призма може да ги елиминира оние информации кои што допринесуваат за одржување на родовата нееднаквост.

Solo una revisión detallada de todos los libros de texto desde una perspectiva de género puede eliminar el contenido que contribuye a la desigualdad de género.

La baja calidad y el sesgo ideológico de los materiales escolares de Macedonia estuvieron entre los principales factores de las protestas contra el régimen de derechas que gobernó Macedonia de 2006 a 2017.

Una de las promesas más importantes de la campaña electoral del gobierno de centroizquierda elegido en 2016 fue una mejora en la calidad de los libros de texto y la revisión del lenguaje de género.

Hasta ahora, esas promesas no se han cumplido completamente, y la lentitud que se percibe en las autoridades ha contribuido al reciente escándalo en los medios sociales sobre el libro de sociología